सुधीर शर्माद्वारा लिखित "प्रयोगशाला: नेपाली संक्रमणमा दिल्ली, दरबार र माओवादी" पुस्तक नेपालको राजनीतिक इतिहासको एक महत्वपूर्ण अध्यायको गहन विश्लेषण हो । यस पुस्तकले नेपालको दशवर्षे माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वलाई केन्द्रमा राखेर नेपाल, भारत र तत्कालीन राजतन्त्रबीचको जटिल सम्बन्धलाई खोतल्ने प्रयास गरेको छ।

नारण चोक शुरुमा नारण चोक थिएनन् । एउटा सामान्य मान्छेको धैर्याता लगन र मेहेनतले एउटा समान्य जस्तो लाग्ने विषयलाई पनि कति गहन बनाउने रहेछ भने उदाहरण हुन, नारण कार्की । अचेल गाउँमा एक घर एक प्रदेश जस्तो भएको छ । म पनि शुरुमा त साथीभाइको हुटहुटी र गाउँघरको देखासिखि गेरेर प्रदेश नगएको पनि होइन ।

काहाँ सोचेको जस्तो सजिलो थियो र ?

नारण, श्रीमती र ग्राहक

प्रदेशको बसाई न घाम न पानी न त कुनै दिन अफ्टायारो पर्दा साथ दिने आफन्त थिए । आज गाउँको एउटा समान्य दोबाटो सारा गाउँभरी उनको नै नामबाट चिनिनु समान्य विषय भएपनि यसको पछाडि उनको महेन्त धैर्यता लगनशिलताको परिमाण नै हो । सानो परिवार सानो जहान न त ठूला सपना अब त यी बालबच्चाहरुको लालनपालन गर्न सके उनीहरुलाई राम्रो शिक्षादिक्षा दिन पाए पुग्छ । जीवन जसो तसो चलिरहेको नै छ । अब बाँकी जीवन दुई छोरी र एक छोराको भविष्य बनाउन खर्चन छु, उनि भन्नछन् । बेलाबखतमा बिचौलिया मार्फत वैदेशिक रोजागारीमा जाने अफर पनि नआएको होइन । जसोतसो यही ठिकठाक जीवन चलेको नै छ । अब धेरैतिर मन डुलाउनु छैन् । उनी भन्छन् । यी भुराबच्चाको भविष्य बनाउन पाए पुग्छ ।    

बालुवा खानीको मजदुरीमा बितेका केही वर्षहरु

कलिलो उमेर जीवनमा केही गर्नुपर्छ भने बोध । आफ्ना दाजुभाई, छरछिमेक, नातागोता सबै प्रदेशमा घरको कान्छो छोरा नारण । उमेरसँगै जिम्मेवारीको बोध हुँदै गयो । मैले पनि त केही गर्नुपर्छ भन्ने भान थियो । पासपोर्ट बनाए,

कतारमा कामदारको रुपमा रहंदा नारण

अनि लागे मनेपावारतिर के गर्ने काहाँ जाने केही थाहा थिएन् उनी सम्झछन् । मनेपावारमार्फत कतारको राम्रो भ्याकेनसि छ भने सुनेपछि उनी कतार हानिए । शुरुमा बिरानो देश भाषाको समस्या त्यसमाथि उख्रमालौं गर्मी शुरुशुरुमा त्यहाँ घुलमिल हुन उनलाई गाह्रो भयो । समय अनुसार चल्नै पर्छ । लामो सुकेरा हालेर उनी एकछिन रोकिए । कसैले नारण भनेर बोलाएपछि उनी बाहिरतिर लागे ।

कतारमा लगभग ३/४ वर्ष बिताएका उनले त्यहाँ मजदुरीको काम गरेर । पढ्न लेख्न सकिएन । यही त हो हामी खासै नपढेकाहरुले गर्ने काम भनेको नै त्यही मजदुरी बाहेक अर्को विकल्प पनि थिएनन् । शुरुशुरुमा चर्को घाममा काम गर्दा निकै गाह्रो हुन्थ्यो । पछि त विस्तारै आफैं बानी पर्दै गयो । कमाइ पनि खासै भएनन । कहिले घर नछाडेका उनका लागि त्यो प्रदेशको बसाईले उनलाई होमसिक बनायो । कहिले आमाको सम्झनाले अनि कहिले गाउँघर सम्झेर समयसमयमा आउने चाडवाड सम्झेर उनलाई निकै नरमाइलो लाग्थ्यो । कतारमा खासै भविष्य नदेखेपछि उनी आफ्नैं जन्मभूमी फर्किए । केही समय त्यसै बसे ।

चौकिदारीमा बितेका वर्षहरु

कतारबाट घर फर्किए केही समय गाउँमा नै रुमलिए । गाउँका साथीभाइहरु इन्डिया काम गर्न जाने चल्न । उनि पनि उनिहरु सँगै लागेर लागे नयाँ दिल्ली तिर । सपनाहरुको कसिमा अड्किदै कहिले कतार त कहिले दिल्लमा उनि हराइ रहेका थिए । दिल्लीमा उनलाई कतारमा भएको जस्तो गाह्रो भने भएन । आफ्ना नै मान्छेहरु तर त्यहाँको वातावरणमा भिजन भने उनलाई केही समय लाग्यो । बिस्तारै दिल्लीको व्यस्ततामा उनले आफूलाई पनि व्यस्त बनाउँदै लोगे । शुरुवाती दिनहरुमा उनले चौकीदारीको काम गर्नु परेको दुखेसो सुनाए । कहिलेकाहीँ त लाग्थ्यो । यी सबै  छाडेर आफ्नै गाउँमा गएर । सानोतिनो केही गर्नुपर्छ कि ? फेरी उनि सम्झन पुग्थे । मैले केही त गर्नु छ । केही वर्ष उनले त्यहाँ चौकिदार बिताए । साहुबाट खानबस्नको सुविधा भएकाले उनको अन्य खर्च भएन । केही रकम भएपनि बचत हुन थाल्यो । विस्तारै दिल्लीको त्यो अस्तव्यस्त भिडमा आफूलाई एटजट् गर्दै लोगे । सपनाहरु बुन थाले । यही सपनाहरु सँगालने क्रममा उनको भेट् कल्पनासँग भएको थियो । 

कल्पनासँगै कल्पनाको संसारमा

उनि आफ्नो बिगत सम्झैदै मन्द मुस्कान निकालेर भन्छन् । काहाँ अहिले जस्तो जमना थियो र ? हाम्रो पालमा मेरी कल्पाना उनी फेरी लाज मिश्रीत हाँसो हास्छन् । कल्पना र मेरो लभ म्यारीज । हाम्रो ३ वर्ष सम्म लभ प¥

श्रीमान नारण र श्रीमती कल्पाना

यो । अहिलेको जस्तो थिएनन् । हाम्रो पहिलो भेटे दिल्लीमा नै भएको थियो । उनको दाइ म साथी थियौं । उसको नै दाइको माध्यबाट हाम्रो चिनाजान भयो । उनको दाइको रुममा म गइरहने । बिस्तारै हाम्रो भेटघाट बाक्लो नै हुन थाल्यो । यही बीचमा हाम्रो फोन नम्बर साटासाट पनि भयो । विस्तारै एकअर्कोलाई बुझदै गयौं । अहिले हामीसँगै छौं । उनको गाला रातो भयो । उनले सायद आफ्नो विगतको स्मरण गरे । दिल्लीबाट उनलाई भगाएर गाउँ लिएर आए । श्रीमती तराईमा हुर्केबढेकाले उनलाई यहाँ पहाडमा उकालोओरालो गर्न निकै गाह्रो भयो । उनको ससुराली घर लुम्बिनीको पत्थरकोटमा पर्छ । तराई जन्मेको इन्डियामा हुर्केको मान्छेलाई यहाँ पहाडको रहनसहन, कामकाज सकिन अफ्ट्यारो भयो । आफूले जीवन साथ दिने वाचा गरेर लेराएको मान्छेलाई दुःख पर्दा कसको मन नदुख्ला र ? 

उनले भने कल्पना र म फेरि दिल्ली फर्कियौं । त्यहाँ शुरुमा हाम्रा दिनहरु   मान्छेको घरहरुमा घरेलु कामदारको रुपमा काम गरेर बित्न थाल्यो ।   बिस्तारैबिस्तारै घरेलु कामदारको रुपमा काम गर्दै भाण्डारको काम गर्ने   थाल्यौं । म खाना पकाउँथे । कल्पना काटकुट बाँकी अरु काममा सघाउने   गर्थिन । यसैबेला उनिहरुको पहिलो सन्तानको रुपमा छोरी श्रेयाको जन्म   भयो । घरबाट आमा बिरामी परेको खबर पुग्यो । नारण श्रीमती कल्पाना र   छोरी लिएर घर फर्किए । नारण इन्डियाबाट गाउँ आएपछि फेरि दिल्ली फर्कि मन गरेनन् ।  श्रीमान श्रीमतीको सल्लाहमा नै यतै केही गर्ने योजना बुने यसै बीचमा उनीहरुले गाउँमा नै होटल खोल्न योजना बुने । बिस्तारै उनीहरुले होटल चलाउन थाले । कमाइ कति हुुन्छ हजुरको दैनिक भन्ने प्रश्न ? नारण भन्छन् सबै खर्च कटाएर दैनिक ४००/५०० जति हुन्छ । गाउँको पसल हो सिजन अनुसार हुन्छ । सिजनमा धेरै हुन्छ अफ सिवनमा थोरै हुुन्छ । अब उनको एउटै धोको छ, सान्तानको लालनपाल र शिक्षादिक्षा दिनु छ । होटलमा आउने ग्राहकहरुले नै राखिदिएको नाम हो नारण चोकको नारण दाई, नारण चाचा ।  

यस चलचित्रको कथा विजय हर्षवर्धन मलिक (अमिताभ बच्चन) को वरिपरि घुम्छ, एक सम्मानित पत्रकार र एक संघर्षरत समाचार च्यानलका प्रमुख । तीव्र प्रतिस्पर्धा र टीआरपी मूल्याङ्कन बढाउन दबाबको सामना गर्दै, मलिकका छोरा जय (सुदीप) र ज्वाइँ अश्विन (रजत कपूर)ले पत्रकारिताको इमानदारीको सीमालाई धकेल्छन् । मिडिया सनसनीवादको अँध्यारो पक्षलाई उजागर गर्दै राजनीतिक छल र हेरफेरको जालमा फसेपछि कथा बाक्लो हुन्छ । एक युवा र आदर्शवादी पत्रकार पूरब शास्त्री (रितेश देशमुख) ले विजयको लागि खडा भएका सबै कुरामा सम्झौता गर्ने धम्की दिने षड्यन्त्रको पर्दाफास गर्दा कथाले तीव्रता बढाउँछ । फिल्म नक्कली समाचर, सनसनीखेज र नैतिक पत्रकारिताको क्षयको संसारमा डुब्छ । यसले शक्ति र मूल्यांकनको लागि मानिसहरु कुन हत सम्म जान्छन् भन्ने कुरा उजागर गर्दछ । पटकथा, कहिलेकाहीँ जटिल भए पनि, आकषर्ण र सोच्न उत्पेरक छ ।

  पात्र र प्रस्तुतिमा के छ ? 

न्यूजरूमको अराजक, उच्च-दबाव वातावरणलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ । ब्याकग्राउन्ड स्कोर, विशेष गरी शीर्षक ट्र्याक "रण है" ले फिल्मको तीव्रता बढाउँछ, यसको प्रभाव थप्छ । रण पत्रकारहरूले सामना गर्ने नैतिक चुनौतीहरूमा दुर्लभ झलक प्रदान गर्दै मिडिया उद्योगको साहसी, अटल आलोचना हो । 

यसले समाजमा सत्यको भूमिकालाई महत्त्व दिने जो

कोहीसँग जोड्छ, यसलाई महत्त्वपूर्ण, यदि अपूर्ण छ भने, सिनेमाई अनुभव बनाउँछ । यसको बलियो प्रदर्शन र विचार-उत्तेजक विषयवस्तुहरूको साथ, रण मिडिया, राजनीति, र आधुनिक पत्रकारिताको नैतिक दुविधाहरूमा रुचि राख्नेहरूका लागि हेर्नै पर्छ । यो एउटा यस्तो फिल्म हो जसले कठिन प्रश्नहरू सोध्छ - र सजिलो जवाफहरू प्रस्ताव गर्न अस्वीकार गर्दछ ।

  

मूल्याङ्कन: ★★★★☆ (४/५)

विश्वकाे जल्दाेबल्दाे समस्या : जलवायु परिवर्तन

समयको अन्तरालमा पृथ्वीकाे वायुमण्डलकाे तापक्रम, हावाको बहाब र वर्षातमा हुने घटबढका कारण तथा यसकाे वायुमण्डल नाइट्राेजन अक्सिजन, कार्बनडाइअक्साइड जस्ता ग्यासहरु मिलेर बनेको हुन्छ ।वायुमण्डलमा यी सबै ग्यासहरु निश्चित मात्रामा वा अनुपातमा हुन्छन् । यीमध्ये कुनै ग्यासले बढी ताप सञ्चित गरेर राख्न सक्ने क्षमता हुन्छ भने कुनैकाे कम भएका कारण उल्लिखित ग्यासको मात्रा वा अनुपातमा परिवर्तन भएमा कार्बनमनाेक्साइड, नाइट्राेजनअक्साइड, मिथेन जस्ता ग्यासको मात्रा बढ्दै गएको उल्लेख गरिएको छ । यी ग्यासले पृथ्वीतबाट अन्तरिक्षमा फिर्ता हुने विकिरणलाई अवरुद्ध गर्दछन् । अर्थात आफैंले साेसेर राख्छन् वा पृथ्वीतिर फर्काइदिन्छन् जसले गर्दा पृथ्वीले प्राप्त गर्ने साैर्य विकिरणभन्दा अन्तरिक्षमा फिर्ता जाने विकिरण कम हुन्छ । यसै प्रक्रियाले गर्दा पृथ्वीकाे वायुमण्डलकाे तापक्रम बिस्तारै बढ्दै गएको छ । यसरी विकिरणकाे लेनदेनमा असन्तुलन पैदा गरि जलवायु परिवर्तन ल्याउने ग्यासलाई हरितगृह प्रभाव अर्थात अङ्ग्रेजीमा Green House Effect वा छाेटकरीमा GHE भनिन्छ ।

हरितगृह प्रभाव(Green Hosue Effect)

तापक्रमकाे वृद्धिले पृथ्वीकाे धुवीय क्षेत्रमा हिउँदमा पग्लने क्रममा वृद्धि भएको पाइएको छ । त्यस्तै हिमाली भागमा अवस्थित हिउँ पनि पग्लने क्रममा वृद्धि भएको छ । यसबाट पृथ्वीमा पानीको सन्तुलन बिग्रन गई सबै प्राणीहरुकाे जीवनमा नकारात्मक असर पर्ने अवस्था देखिएको छ। जलवायु परिवर्तनबाट साेझै असर पर्न सक्ने क्षेत्रहरु चित्रमा देखाइएको छ ।

जलवायु परिवर्तनले प्रभाव परेकाे क्षेत्र

जलवायु परिवर्तन प्रभाव परेको प्रकृति क्षेत्र

हिउँ पग्लिएपछि समुद्रमा पानीको मात्र बढ्न समुद्रको सतह बढ्दै गएको छ । समुद्रकाे पानीकाे तापक्रम पनि बढ्न गई समुद्री सतहकाे पानीको आयतनमा वृद्धि भई त्यसले समुद्री तटकाे भूमि र बस्तीलाई असर पुर्‍याउन थालेको छ । यसबाट समुद्रको तट तथा बीचमा अवस्थित टापुका बस्तीहरु डुबानमा पर्न सक्ने सानो भन्दा सानो समुद्रकाे छालले पनि ठूलो नाेक्सान पुर्‍याउन सक्ने जाेखिमकाे स्थितिमा पुगेका छन् ।

समुद्रीक छाल

समुद्री पानीकाे तापक्रम बढेकाले समुद्री तटकाे जैविक विविधतामा ह्रास आई त्यहाँको जीवजन्तूमा नकारात्मक असर परेकाे छ । जलवायु परिवर्तनले गर्दा वनस्पति तथा जनावरहरुकाे स्वभावमा समेत परिवर्तन हुन थालेकाे छ । वायुमण्डलकाे तापक्रम बढ्नाले माैसमअनुसार फल्ने फुल्ने फूलहरु साविकको समयभन्दा अधि नै फल्न फुल्न थालेका छन् भने वसन्त ऋतुमा चराहरुले चाँडै अण्डा पार्न र बच्चा काँड्न थालेका छन् । यसबाट तिनीहरुकाे खाद्यचक्रमा समेत असर परेकाे छ । यसैका कारण सिङ्गो पारिस्थितिक प्राणाली जाेखिममा पर्ने सम्भावना बढेको छ । उच्च तथा चिसाे स्थानकाे तापक्रम बढ्न गई गर्मी ठाउँमा पाइने झिङ्गा तथा लामखुट्टे जस्ता राेगबाहक किराहरु ती उच्च तथा चिसाे स्थानमा पुग्न थालेका छन् । जसले गर्दा त्यस क्षेत्रमा राेगकाे महामारी फैलिने क्रम बढ्दै गएकाे छ । कृषि तथा पशुपालन क्षेत्रमा पनि नयाँनयाँ वनस्पति र किराहरुकाे प्रकाेपले गर्दा नकारात्मक असर परेको र अझ पर्न सक्ने सम्भावना बढेको छ । हाेचाे तथा न्यानो भूभागमा हुने जैविक विविधताकाे वासस्थान बिस्तारै उच्च तथा चिसो क्षेत्रमा स्थानान्तर हुँदै गएकाे छ भने उच्च हिमाली क्षेत्रकाे जैविक विविधताकाे वासस्थानमा प्रतिकूल प्रभावका कारण लाेप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । त्यसैगरी जलवायु परिवर्तनका कारण वनस्पति क्षेत्र अन्यत्र सर्न सक्ने भए तापनि नयाँ ठाउँमा माैजुदा स्थानीय तत्वहरु(Local factors) काे प्रभावले गर्दा साे सम्भव नहुन सक्दछ । यस्तो परिस्थितिमा त्यस्ताे वासस्थान तथा पारिस्थितिक प्रणाली सदाका लागि लाेप भएर जान सक्ने सम्भावना बढेको छ।

तापक्रम जस्तै पृथ्वीकाे आैसत वार्षिक वर्षामा पनि परिवर्तन भएको छ । भूमध्य क्षेत्रमा वर्षाकाे मात्रा घटेको छ भने ध्रुवीय क्षेत्रमा वर्षाकाे मात्रा बढेको छ । यसबाट भूमध्यरेखीय क्षेत्रमा सुक्खा र खडेरीकाे नकारात्मक असर पर्दै जाने र उच्च अक्षांश क्षेत्रमा बाढी एवम् पहिरोकाे सम्भावना बढ्दै जाने अवस्था देखिएकाे छ । कुनै स्थानमा छिटो वर्षात् सुरु भई पछिसम्म रहने र कुनै सथानमा ढिलो सुरु हुने छिटै सकिने तथा उचित समयमा वर्षा नभई खेती तथा स्थानीय जलचक्रमा प्रतिकूल असर पर्ने गरेको पनि पाइएको छ । त्यस्तै  अतिवृष्टि, अनावृष्टि र हुरी बतासका घटनाहरु बढ्दै  गएकाे छ ।

हालको विश्वकाे जलवायु परिवर्तन मुख्यतया मानिसको अविवेकपुर्ण व्यवहारका कारणहरुले गर्दा सिर्जना भएको हाे । त्यसैले यसकाे निराकरणका लागि पहल पनि मानिसबाटै हुनुपर्दछ । जलवायु परिवर्तन कम गर्न तथा परिवर्तित जलवायुमा सहज तरिकाले बाँच्ने अवस्था सिर्जना गर्न मुख्यतः दुई प्रकारका उपायहरू छन् । पहिलो, वायुमण्डलकाे हालको हरितगृह ग्यासको मात्रा वा अनुपातमा कमी ल्याउनु र दाेस्राे जलवायु परिवर्तनले ल्याएका असरहरुलाई कम गरी त्यसबाट जनजीवनमा आइपर्ने विपत्तिहरु न्यून गरि जीवनपद्धतिलाई सहज बनाउनु ।
पृथ्वीकाे वायुमण्डलमा हरितगृह प्रभाव कम गर्न थप दुई उपायहरू अपनाउन सकिन्छ । पहिलो,  ऊर्जाको लागि प्रयाेग भइरहेको पेट्रोलियम पदार्थ एवम् काेइला जसले कार्बनडाइअक्साइड निष्कासन गरि वायुमण्डलकाे तापक्रम वृद्धि गर्दछन् । तिनलाई कम प्रयोग गर्ने अर्थात वायुमण्डलमा तापक्रम बढ्न मद्दत गर्ने खालका क्रियाकलापहरुमा कमी ल्याउने र ऊर्जाका वैकल्पिक उपायहरु अपनाउनुपर्छ । दाेस्राे, बाेटबिरुवाले प्रकाश संश्लेषण(Photosynthesis) प्रक्रियाद्वारा वायुमण्डलमा भएको कार्बनडाइअक्साइड ग्यास साेसेर ठाेस कार्बनमा रुपान्तरण गर्ने भएकाले वनको संरक्षण एवम् सम्बर्धन गर्ने र नाङ्गो जमिनमा व‌ृक्षराेपण गरि वायुमण्डलमा कार्बनडाइअक्साइड ग्यासकाे मात्रामा कम गर्ने ।

प्रकाश संश्लेषण प्रक्रिया

वायुमण्डलमा रहेको हरितगृह प्रभाव कम गरि जलवायुलाई साविककाे अवस्थामा ल्याउन लामो समय लाग्दछ । यसका लागि सिङ्गो विश्व नै प्रतिबद्धताका साथ लाग्नुपर्दछ । वायुमण्डल प्राणीहरुका लागि सहज नबनुन्जेलसम्म जलवायु परिवर्तनले स्थानीय रुपमा जनजीवनमा पर्ने नकारात्मक असर न्यून गर्ने उपायहरू पनि सँगसँगै लैजानुपर्दछ । यस्ता उपायहरू वृक्षारोपण गरी भूक्षय कम गर्ने, बाढी पहिरो नियन्त्रणका क्रियाकलाप सञ्चालन गर्ने, विपत्तिमा परेका समुदायलाई वैकल्पिक जीविकोपार्जनका उपायहरु अपनाउन मद्दत गर्ने, जलवायु परिवर्तनका कारण उत्पन्न हुन सक्ने विपत्तिबारे जनचेतना अभिवृद्धि गरि सुरक्षाका लागि पूर्व तयारीमा जाेड दिने अादि पर्छन् । विपत्ति कम गर्न स्थानीय स्तरमा नै परिस्थितिअनुसार अल्पकालीन र दीर्घकालीन रणनीति तथा याेजनाहरु तर्जुमा गरि कार्यान्वयन गर्दै जानुपर्ने आवश्यक छ ।

वृक्षरोपण

written by K.S.G

विश्व सम्पदा सूचीमा परेका नेपालका सम्पदाहरुकाे सङ्क्षिप्त परिचय

लुम्बिनी:- लुम्बिनी गाैतम बुद्धकाे जन्मस्थल हो । यो  विश्वभरका बाैद्धमार्गीहरुकाे ठूलाे तीर्थस्थलका रुपमा परिचित छ । यहाँ ई.पू. २४५ मा सम्राट अशाेकद्वारा स्थापना गरिएको अशोक स्तम्भ रहेकाे छ । पुष्करिणी पाेखरी र मायादेवी मन्दिर पनि यहाँ अवस्थित छन् । सन् १९७० मा नेपाललगायत १३ विभिन्न राष्ट्रद्वारा स्तूप, विहार अादि निर्माण गरिएका छन् । चीन, म्यान्मार, जापान, भियतनाम, दक्षिण काेरिया, भारत, थाइल्यान्ड, फ्रान्स, जर्मनी अादि धेरै देशहरुले बाैद्ध विहार निमार्ण गरेका छन् । यहाँ पुस्तकालय, म्युजियम, अन्वेषण केन्द्र अादि पनि रहेका छन ।

लुम्बिनी

सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज:- कुल १,१४८ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको यस राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र विश्वकाे सर्वाेच्च शिखर सगरमाथालगायत ल्हाेत्से, चाेयु, नुप्त्से,पुमाेरी, अामादब्लम अादि हिमशिखरहरु र त्यस क्षेत्रमा पर्ने बस्तीहरुसमेत पर्दछन् । यस क्षेत्रमा गुराँस, धुपी, भाेजपत्र अादि वनस्पतिहरु र कस्तुरी, भालु, न्याउरी मुसा, हिउँचितुवा, डाँफे अादि जीवजन्तूहरु पाइन्छ ।






चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज:- ९३२ वर्ग कि.मि क्षेत्रफलमा फैलिएको याे राष्ट्रिय निकुञ्ज विश्वमा नै दुलर्भ मानिएको एक सिङ्गे गैँडाका लागि प्रख्यात छ ।

चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा पाईने एक सिङ्गो गाैडाँ

महत्त्वपूर्ण पर्यटक स्थलका रुपमा परिचित यश निकुञ्जमा हात्ती, गाही, पाटेबाघ,सालक , धनेस, मयूर अादि जीवजन्तू रहेको छ।
हनुमानढोका दरबार क्षेत्र:- काठमाडौमा रहेको याे दरबार क्षेत्रकाे नाम प्रताप मल्लले हनुमानकाे मूर्ति स्थापना गरेपछि हनुमानढाेका दरबार रहेको भनाइ छ । यस क्षेत्रमा विभिन्न प्रकारका वास्तुकलाकाे नमुना देख्न पाइन्छ । दरबार साथै यस क्षेत्रमा हनुमानकाे मूर्ति, वसन्तपुर दरबार, तलेजु मन्दिर, सङग्रालय, कुमारी घर, काष्ठमण्डप, ठूलो घण्टा र नगरा अादि प्राचीन सम्पदाहरु यश क्षेत्रमा रहेका छन् ।

वसन्तपुर दरबार क्षेत्र

बाैद्धनाथ महाचैत्य:- बाैद्धमार्गीहरुकाे पवित्र तीर्थस्थलका रुपमा चिनिने यो स्तुपा काठमाडौमा रहेको  छ  । यश स्तूपकाे निर्माण पाँचौ शताब्दीतिर भएको विश्वास गरिन्छ । यस क्षेत्रमा अन्य ४५ भन्दा बढी बाैद्ध विहारहरु रहेका छन् ।
पाटन दरबार क्षेत्र:- मल्लकालीन राजाहरुकाे दरबारका रुपमा रहेको याे क्षेत्र ललितपुर जिल्लामा पर्दछ । यस क्षेत्रमा कृष्ण मन्दिर, भीमसेन मन्दिर, विश्वनाथ मन्दिर, जगतनारायण मन्दिर, याेगनरेन्द्र मल्लको मूर्ति, महाबाैद्ध, कुम्भेश्वर महादेव, राताे मच्छिन्द्रनाथ मन्दिर अादि छन्

पाटन दरबार क्षेत्र

भक्तपुर दरबार क्षेत्र:- भक्तपुरका मल्लराजाहरुकाे दरबारका रुपमा रहेको याे क्षेत्र भक्तपुर जिल्लामा पर्दछ । न्यातपाेल मन्दिर, पचपन्न झ्याले दरबार, भूपतीन्द्र मल्लले शालिक, राष्ट्रिय कला सङग्रालय, संवरणद्वार अादि सम्पदाहरु यस क्षेत्रमा रहेका छन ।

भक्तपुर दरबार क्षेत्र

चाँगुनारायण मन्दिर:- भक्तपुर जिल्लामा रहेकाे याे मन्दिर राजा मादेवकाे पालामा बनेको हो । प्यागाेडा शैलिमा निमार्ण भएको यश मन्दिर परिसरभित्र पाँचौं शताब्दीमा कुँदिएका शिलालेख, ढुङ्गा, काठ र धातुकलाका उत्कृष्ट नमुनाहरु पनि रहेका छन् ।

चाँगुनारायण थान

स्वयम्भू स्तूप:-बाैद्धमार्गीहरुकाे पवित्र धार्मिक स्थल मानिने स्वयम्भूनाथ काठमाडौं जिल्लामा रहेको छ । यस परिसरमा हालसालै नेपालमै सबैभन्दा ठूलो बुद्धकाे मूर्ति बनाइएको छ ।

स्वयभुनाथ

यसका साथै अन्य विभिन्न मन्दिर, स्तूप र मूर्तिहरु पनि रहेका छन् । धार्मिक सहिष्णुताकाे नमुनाका रुपमा यस परिसरभित्र हिन्दु धर्मावलम्बीहरुले मान्ने सरस्वतीकाे मन्दिर पनि रहेकाे छ।

विश्व सम्पदा सूचीमा परेका बाहेक हाम्रो देशको विभिन्न ठाउँमा छरिएर रहेका अन्य प्राकृतिक र सांस्कृतिक सम्पदाहरु पनि छन् । जस्तै: बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज, शिवपुरी राष्ट्रिय निकुञ्ज, खाेटाङकाे हलेसी महादेव, प्युठानकाे स्वर्गद्वारी, रसुवाको गाेसाईँकुण्ड, बाग्लुङकाे कालिका, पाेखराकाे तालबाराही र विन्ध्यवासिनी, धनकुटाकाे छिन्ताङदेवी, ताप्लेजुङको पाथिभरा, मुस्ताङको मुक्तिनाथ, जनकपुरकाे रामजानकी मन्दिर, नेपालगन्जकाे जयवागेश्वरी, जुम्लाको चन्दननाथ अादि केही उदाहरण हुन् ।
English Translation:-

A Brief Introduction to the World Heritage Sites in Nepal

Lumbini: - Lumbini is the birthplace of Gautama Buddha. It is known as the largest pilgrimage site for pilgrims from all over the world. Here BC There is an Ashoka Pillar established by Emperor Ashek in 245 AD. Pushkarini Paekhari and Mayadevi temples are also located here. In 1970, stupas, monasteries, etc. were built by 13 different countries including Nepal. Many countries like China, Myanmar, Japan, Vietnam, South Korea, India, Thailand, France, Germany, etc. have built monasteries. There are also libraries, museums, research centers, etc.

Lumbi

Pashupati area: - This is a holy place of pilgrimage for Hindus. This area includes the temples of Pashupatinath, Deupatan, Jayawageshwari, Garighat, Kutambahal, Gaishala, Pingalathan and the area around the Shlesmantak forest. There are about 492 temples, satals, chaityas, temples etc.

Pasupatinath Temple

built in different styles and there are about one thousand Shivalingas.
Mount Everest National Park: Spread over a total area of ​​1,148 square kilometers, this national park includes the world's highest peaks including Mount Everest, Lhatse, Chayu, Nuptse, Pumari, Amadablum etc. and the settlements in the area.

Sagarmatha National Park

In this area, Guran, Dhupi, Vejpatra and other plants and animals like musk, bear, Newari mouse, snow leopard, scarecrow etc. are found.
Chitwan National Park:- spread over an area of ​​932 sq km, this national park is famous for its one-horned rhinoceros which is considered to be rare in the world. Known as an important tourist destination, Yash Park is home to elephants, cows, tigers, carp, cormorants, peacocks and other animals.

Chitwan National Park

Hanumandhoka Durbar Area: - The name of this Durbar area in Kathmandu is said to be Hanumandhoka Durbar after Pratap Malla installed a statue of Hanuman. Samples of different types of architecture can be seen in this area. In addition to the palace, the region also has statues of Hanuman, Basantapur Durbar, Taleju Temple, Museum, Kumari Ghar, Wood Mandap, Thulo Ghanta and Nagara.

Hanumandhoka Durbar Area

Boidhanath Mahachaitya: - This stupa, known as the holy place of pilgrimage of Baidhanmargis, is located in Kathmandu. The Yash Stupa is believed to have been built around the 5th century. There are more than 45 other monasteries in the area.
Patan Durbar Area: - This area which is the palace of Mallakalin kings belongs to Lalitpur district.

Patan Durbar Area

In this area there are Krishna temple, Bhimsen temple, Vishwanath temple, Jagat Narayan temple, idol of Yaganrendra Malla, Mahabaiddha, Kumbheshwar Mahadev, Ratae Machhindranath temple etc.
Bhaktapur Durbar Area: - This area, which is the palace of the Malla kings of Bhaktapur, belongs to Bhaktapur district. The Nyatpail Temple, Pachpanna Jyale Durbar, Bhupatindra Malle Statue, National Art Museum, Sanwaranadwar etc. are among the heritages in this area.

Bhaktapur Durbar Area

Changunarayan Temple: - This temple in Bhaktapur district was built during the reign of King Madev. Built in the style of a pagoda, the Yash Temple complex is home to some of the finest examples of 5th century carvings, stone, wood and metal art.

changunarayan temple

Swayambhu Stupa: - Swayambhu Nath is considered to be the holy religious site of Baidhmargis in Kathmandu district. The largest Buddha statue in Nepal has recently been erected in this complex.

Shoyambhou

There are also various other temples, stupas and idols. As a model of religious tolerance, there is also a Hindu temple of Saraswati in the area.

Apart from being included in the World Heritage List, there are other natural and cultural heritages scattered in different parts of our country. For example: Bardia National Park, Shivpuri National Park, Haeti Mahadev of Khaetang, Swargadwari of Pyuthan, Gasainkund of Rasuwa, Kalika of Baglung, Talbarahi and Vindhyavasini of Paekhara, Chhinangadevi of Dhankuta, Ram of Nepaljung, Pathibhara of Taplejung.

written by K.S G